MÂM NGŨ QUẢ – NÉT VĂN HÓA ĐỘC ĐÁO TRONG NGÀY TẾT CỔ TRUYỀN DÂN TỘC

Mâm Ngũ Quả là một nét văn hóa độc đáo trong dịp Tết cổ truyền của dân tộc. Hình ảnh mâm Ngũ Quả bên cạnh nhành đào thắm hay cành mai vàng trên bàn thờ gia tiên đã trở thành một hình ảnh rất đỗi quen thuộc trong ngày Tết.

- Mâm Ngũ Quả mang một ý nghĩa chung sâu sắc là dâng cúng tổ tiên thể hiện truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, lòng hiếu thảo và mong ước những điều tốt lành cho gia chủ khi sang năm mới.

- Mâm ngũ quả sẽ có 5 loại trái cây với 5 màu sắc khác nhau, tượng trưng cho ngũ hành trong phong thủy gồm Kim (màu trắng), Mộc (màu xanh), Thủy (màu đen), Hỏa (màu đỏ), Thổ (màu vàng). Bên cạnh đó, Ngũ Quả còn tượng trưng những ước nguyện của gia chủ đạt được ngũ phúc lâm môn: Phúc, Quý, Thọ, Khang, Ninh.

- Đồng thời theo quan niệm người Việt mỗi loại trái cây được lựa chọn để trưng bày trên mâm Ngũ Quả ngày tết đều mang trong mình một ý nghĩa riêng về niềm tin cho một năm mới như ý. Một số loại trái cây thường thấy trên mâm Ngũ Quả như:

• Chuối: tượng trưng cho gia đình sum vầy, quây quần, đầm ấm, bao bọc và chở che.
• Phật thủ xanh - bàn tay phật, che chở cho cả gia đình.
• Bưởi vàng - Cầu ước sự an khang, thịnh vượng.
• Thanh long đỏ - Rồng mây hội tụ, thể hiện sự phát tài phát lộc.
• Đu đủ vàng- Thịnh vượng, đủ đầy.
• Quả lê hoặc dưa lê: tượng trưng cho sự thành đạt, thăng tiến.
• Cam, quýt: tượng trưng cho sự thành đạt.
• Lê: vị ngọt thanh, ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ.
• Lựu: nhiều hạt, tượng trưng cho con đàn cháu đống.
• Đào: thể hiện sự thăng tiến.
• Táo: phú quý, giàu sang.
• Thanh long : rồng mây hội tụ, thể hiện sự phát tài phát lộc.
• Dưa hấu: văng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn.
• Quả trứng gà: lộc trời cho.
• Sung: gắn với biểu tượng sung mãn, sức khỏe và tiền bạc.
• Đu đủ: thịnh vượng, đủ đầy.
• Xoài (phát âm giống như “xài”): cầu mong cho việc tiêu xài không thiếu thốn.

- Tuy nhiên do đặc trưng về khí hậu, sản vật và đặc biệt là quan niệm từng miền khác nhau nên mâm Ngũ Quả ngày Tết ở miền Bắc, miền Trung, miền Nam nước ta cũng có sự khác nhau.

- Ở miền Bắc mâm Ngũ Quả thường được lựa chọn theo thuyết Ngũ hành phong thủy, gia chủ sẽ dựa vào ý nghĩa các loại quả để lựa chọn một mâm quả phù hợp với ước muốn của mình trong năm mới. Đồng thời việc bày trí mâm Ngủ Quả đẹp mắt, hài hòa về màu sắc cũng được gia chủ chú trọng, tỉ mỉ. Mâm ngũ quả miền Bắc phổ biến nhất thường có 5 loại quả: Chuối, bưởi, đào, hồng, quýt. Với cách trình bày truyền thống là: Chuối ở dưới cùng, đỡ lấy toàn bộ các loại quả khác. Chính giữa là quả bưởi hoặc phật thủ vàng. Các loại quả bày xung quanh. Những chỗ còn trống cài xen kẽ quýt vàng, táo xanh, hoặc những quả ớt chín đỏ để tạo điểm nhấn.

- Ở miền Trung do điều kiện khí khậu và thổ nhưỡng khắc nghiệt, hoa quả ít nên người miền Trung không quá hình thức hay thiêng về ý nghĩa, chủ yếu có gì trưng nấy và nghiêng về lòng thành tâm dâng cúng tổ tiên hơn. Bởi thế, mâm ngũ quả mỗi nhà lại khác nhau, quả gì cũng được, miễn là tươi ngon và dâng cúng với tấm lòng thành kính nhất. Các loại quả thường thấy là: Thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, dứa, sung, cam, quýt…

- Mâm Ngũ Quả ở miền Nam thì lại mang một nét độc đáo riêng biệt, với thói quen đọc trại âm, gia chủ thường chọn các loại quả mà tên của chúng khi ghép lại sẽ thể hiện được mong muốn của gia chủ trong năm mới. Phổ biến nhất là “Cầu vừa đủ xài sung”, gồm mãng cầu, dừa trái, đu đủ, trái xoài và trái sung. Không dừng lại ở đó mỗi nhà lại sáng tạo ra nhiều mâm Ngủ Quả mới lạ như: “Cầu vừa đủ cao quý”, “Cầu dư vừa đủ xài”, sinh viên, học sinh thì “Cầu vừa đủ qua môn”… Điều này đã thể hiện được sự chân chất, bình dị và hóm hỉnh của người dân Nam bộ với lối sống phóng khoáng, tự do tự tại. Tuy nhiên có một điều đặc biệt khác với các miền khác là Người miền Nam kỵ cúng một số loại quả, vì theo phát âm tên gọi mang ý nghĩa không tốt, như:

• Chuối: Chúi nhủi, làm ăn không phất lên được.
• Lê, táo (bom): Lê lết, đổ bể, dễ thất bại.
• Cam, quýt: Quýt làm cam chịu.

- Dù khác nhau về cách thức trình bày hay đặc trưng vùng miền nhưng mâm Ngũ Quả ngày Tết đều mang một ý nghĩa chung là thể hiện lòng biết ơn, hướng về nguồn cội tưởng nhớ ông bà, tổ tiên và những ước nguyện về những điều tốt đẹp khi bước sang năm mới của người Việt.

- Ngày nay do sự đa dạng về các loại trái cây nên mâm Ngũ Quả cũng trở nên phong phú hơn, người ta không còn quá hình thức phải đúng 5 loại quả nữa mà có thể là lục quả, thất quả hay bát quả… Tuy nhiên tên gọi thì vẫn là mâm Ngũ Quả.

Chịu trách nhiệm nội dung: Nhật Qui

--------------------------------------------